معمار و معماری ...

در معماري قديم ايران، پنجره از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. معماري سنتي ايران با تلفيقي از نماسازي‌هاي زيبا و متنوع به همراه تنوع و انتخاب پنجره‌هاي مناسب و عناصر ديگر از قبيل طاق و گنبد، باعث به وجود آمدن نماها و بناهاي ماندگار و بديع شده است.

انواع مختلفي از پنجره‌ در معماري خانه به كار گرفته مي‌شده است كه از آن جمله، پنجره‌هاي ارسي، روزن، شباك و جامخانه را مي‌توان نام برد.

شباك:

سطح مشبكي که از دو فضاي پر و خالي تشكيل شده باشد، به نحوي كه از يك سو بتوان سوي ديگر آن را ديد، شباك يا شبكه ناميده مي‌شود.

كاربرد شباك نسبتاً گسترده بوده و در برخي از بخش‌های گوناگون بنا و شكل‌های متنوع آن بهره مي‌برده‌اند.
شباك‌ها را با مصالح گوناگون از جمله آجر و كاشي، سنگ، چوب و گچ درست مي‌كردند.

در ساده‌ترين شكل، از شباك به عنوان سطحی مشبك كه ضمن حفظ حريم محروميت و حريم يك فضا امكان عبور هوا را نيز ميسر مي‌سازد در برخي از پشت بام‌ها به خصوص در نواحي گرم و مرطوب استفاده می شده است.

همچنین از این نوع پنجره به عنوان پوششی مشبك در جلوي روزن برخی از فضاها به ويژه جلوی روزن زيرزمين‌هايی كه نور و تهويه آنها از طريق حياط تأمين می‌شد، استفاده می‌كردند.


روزن:

روزن نوعي پنجره غالباً كوچك بود كه در بيشتر موارد براي نورگيري يا تهويه در فضاي اصلي، نقش فرعي و كمكي داشت.
نمونه‌هاي روزن‌ها را در اتاق‌هاي 3 دري، 5 دری ها،  7 دری و نيز در حجره‌های مدرسه‌ها يا كاروانسراها مي‌توان يافت كه معمولاً آن را با يك سطح مشبك چوبی، آجری،  گچبری يا با كاشي می ‌پوشاندند.

اين روزن‌ها با شكل‌های گوناگون از جمله مربع، مستطيل، تركيب مثلث با مربع و مستطيل، دايره و در دوره قاجاريه به شكل بيضی نيز طراحي مي‌شدند.

نورگيری و تهويه فضاهای خدماتي مانند مطبخ و انبار از طريق روزن در سقف فضاها تأمين می‌شد. در بالاترين نقطه سقف بسياری از دهانه‌های بازارهای سرپوشيده نيز روزن قرار مي‌گرفت.

غالباً در پنجره‌هاي كلاهك نورگير واقع بروي سقف‌هاي گنبدي شكل به روزن اشاره شده است. هدف از ايجاد روزن، تأمين نور يا در موارد لازم تهويه بوده است.

جامخانه:

جامخانه را می‌توان نوعي پنجره دانست كه بر فراز برخي از پوشش‌های گنبدی شكل مورد استفاده قرار مي‌گرفت.
جامخانه غالباً از سطح سفالين كروي شكل تشكيل شده بود كه تعدادی حفره دایره ای شکل در آن ايجاد می‌شد كه بروي هر يك از آنها يك جام شيشه قرار مي‌دادند. در اين حالت قرار دادن و برداشتن سهل و ساده جام‌ها به وسيله چسبندگی با بتونه و روغن به وجود می‌آمد.

از جامخانه بيشتر در فضاهايی استفاده می‌كردند كه با برداشتن تعدادی از جام‌ها در فصول مختلف بتواند حرارت يا رطوبت را به اندازه مطلوب برسانند.

ارسي:

پنجره ارسي پنجره چوبي است كه لنگه‌هاي آن به جاي اينكه به روي پاشنه گرد حركت كنند، در داخل يك چهارچوب به سمت بالا حركت مي‌كنند. ارسی‌ها عموماً به گونه‌ای ساخته مي‌شوند كه تمام سطح بيرونی يك اتاق را در بر می‌گرفتند.

هر ارسي از دو سطح ثابت و متحرك تشكيل مي‌شد، سطح مشبك ارسي‌ها چندين كاركرد داشت:

نخست اينكه نور فضاي درون را تأمين مي‌كرد؛ دوم آنکه منظره بيرون را در معرض تماشاي افراد درون قرار مي‌داد و از شدت تابش آفتاب و گرماي حاصل از آن در تابستان جلوگيری مي‌كرد؛ يكي ديگر از كاركردهاي مهم اين پنجره‌ها حفظ حريم و محرميت فضای درون اتاق‌ها و تالارها نسبت به فضای بيرون بود.

محل استفاده از پنجره‌های ارسی در فضای درونی در بالاخانه‌ها و اتاق‌های گوشواره واقع در يك يا دو سوی تالارهای بزرگ و مرتفع بود.

سطح پنجره‌های ارسي را گاه از نقش‌های گوناگون، گره سازيها و شيشه‌های رنگين و ساده می‌آراستند و تركيب‌های بديع پديد می‌آوردند.

منبع : سایت مجله دکوراسیون منزل